Εναλλακτική Σοβιετική Τέχνη
7 Ιουνίου - 3 Σεπτεμβρίου 2006
ΚΜΣΤ, Μονή Λαζαριστών & Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης
Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης εγκαινίασε στις 7 Ιουνίου 2006 την έκθεση Εναλλακτική Σοβιετική Τέχνη (1956-1988). Η έκθεση παρουσίασε όλο το φάσμα της εναλλακτικής τέχνης στη Σοβιετική Ένωση στις δεκαετίες από το 1950 ως το 1980. Πρόκειται για τέχνη εναλλακτική προς τον κυρίαρχο σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Οι καλλιτέχνες που παρουσιάστηκαν πειραματίζονται στις κατευθύνσεις του νέου εξπρεσιονισμού, του μινιμαλισμού, της κινητικής τέχνης, της εννοιολογικής τέχνης, του φωτορεαλισμού.
Στην έκθεση, η οποία κάλυψε τους εκθεσιακούς χώρους της Μονής Λαζαριστών και της Αποθήκης Β1 στο Λιμάνι, μεταξύ άλλων, μπορούσε κανείς να δει: εξπρεσιονιστικά έργα του Ανατόλι Ζβέρεφ από την δεκαετία του 1950, ορισμένα από τα πρώτα εννοιολογικά σχέδια του Ιλιά Καμπακόφ (1972) και δύο τρισδιάστατες κατασκευές από την γνωστή σειρά «Παράθυρα» του εννοιολογικού καλλιτέχνη Ιβάν Τσούικοφ (1975), μια σειρά από τα «artifacts» του Φραντσίσκο Ινφάντε, τρισδιάστατες κατασκευές του Βλαντίμιρ Γιανκιλέφσκι από τη δεκαετία του 1960, φωτορεαλιστικοί πίνακες του Ολέγκ Βασίλιεφ και μινιμαλιστικά έργα του Ίγκορ Βούλοχ από τη δεκαετία του 1970. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν επίσης και πιο νέοι καλλιτέχνες που αρχίζουν την εκθεσιακή τους δραστηριότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όπως η Ιρίνα Νάχοβα, ο Νικολά Οβτσίνικοφ, οι ΤΟΤΑΡΤ και ο Σεργκέι Σούτοφ.
Τα περισσότερα έργα προέρχονταν από τη συλλογή του Γιώργου Κωστάκη και παρουσιάζονταν πρώτη φορά στο κοινό.
Το όνομα του συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη είναι διεθνώς συνδεδεμένο με τη ρωσική πρωτοπορία (1910-1930). Σήμερα η συλλογή του βρίσκεται μοιρασμένη ως επί το πλείστον μεταξύ δυο Μουσείων: της Πινακοθήκης Τρετιακόφ της Μόσχας και του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης - Συλλογή Κωστάκη της Θεσσαλονίκης.
Στη Μόσχα, όμως, ο Γιώργος Κωστάκης δεν είναι γνωστός μόνο για τη σημαντική αυτή συλλογή ρωσικής πρωτοπορίας. Διανοούμενοι και καλλιτέχνες θυμούνται το περίφημο διαμέρισμα της λεωφόρου Βερνάτσκι, εκεί όπου σχεδόν καθημερινά συναντιόνταν οι πιο ανομοιογενείς παρέες: νέοι καλλιτέχνες, ξένοι διπλωμάτες και πολιτικοί, φοιτητές, συγγραφείς και δημιουργοί. Σε ατμόσφαιρα δημιουργικής ευφορίας, με μουσική και βότκα, συζητούσαν περιβαλλόμενοι από τοίχους καλυμμένους από την οροφή ως το δάπεδο με έργα ρωσικής πρωτοπορίας. Έργα που τα χρόνια εκείνα δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται εκτεθειμένα πουθενά αλλού, εκτός από το διαμέρισμα του Κωστάκη. Ο τρόπος που η ρωσική πρωτοπορία επηρέασε ορισμένους νεώτερους καλλιτέχνες διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την επαφή των καλλιτεχνών με τα έργα που βρίσκονταν στο διαμέρισμα του Γιώργου Κωστάκη, ο οποίος γι' αυτούς δεν ήταν μόνον ο συλλέκτης, αλλά και ένας καλός φίλος και συμπαραστάτης.
Έτσι, παράλληλα με τη συλλογή της ρωσικής πρωτοπορίας, ο Κωστάκης απέκτησε και μια συλλογή εναλλακτικής σοβιετικής τέχνης της περιόδου από το 1956 ως το 1977. Όταν ο Κωστάκης εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Ελλάδα, η κόρη του Αλίκη άνοιξε στην Αθήνα την γκαλερί "Segodnia" που ήταν εξειδικευμένη αποκλειστικά σε έργα σύγχρονης ρωσικής τέχνης. Η γκαλερί λειτούργησε από το 1986 ως το 1989. Στα χρόνια αυτά η Αλίκη Κωστάκη παρακολουθούσε στενά την σύγχρονη σοβιετική εικαστική παραγωγή και απέκτησε μια σειρά έργων που δημιουργήθηκαν ως τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Τα έργα από τις συλλογές του Γιώργου και της Αλίκης Κωστάκη καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα της τέχνης που έχει ονομαστεί από τους ιστορικούς «ανεπίσημη», «αντιφρονούσα», «απαγορευμένη», «underground», «αντισυμβατική», «νέα πρωτοπορία», «μεταπολεμική πρωτοπορία»,» κ.λπ.
Είναι αναμφισβήτητα μια τέχνη εναλλακτική ως προς τις διάφορες αποχρώσεις του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, μια τέχνη που κινείται με τη δική της δυναμική παράλληλα με αυτόν. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ιστορικός θα παραβλέψει τα μεγάλα εμπόδια, τις δυσκολίες, συχνά και τις διώξεις που αντιμετώπισαν οι εναλλακτικοί καλλιτέχνες σ' αυτήν την παράλληλη αλλά άνιση διαδρομή. Πολλοί επέλεξαν να μεταναστεύσουν. Μεταφορικά ή κυριολεκτικά, η πορεία τους αυτή πατά πάνω σ' έναν πολύ σεβαστό δρόμο: τον δρόμο της πνευματικής και καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Τα παλαιότερα έργα των συλλογών δημιουργήθηκαν το 1956, την ιστορική χρονιά που ο Νικίτα Χρουστόφ εξέδωσε το διάγγελμα για την αποσταλινοποίηση και την κατάργηση της προσωπολατρίας. Τα νεώτερα έργα δημιουργήθηκαν το 1989, μόλις λίγους μήνες αφότου ο οίκος Sotheby's διοργάνωσε στη Μόσχα τον πρώτο πλειστηριασμό έργων σύγχρονης ρωσικής τέχνης. Ο πλειστηριασμός αυτός σήμανε την οριστική εξάλειψη της διάκρισης της σοβιετικής τέχνης σε επίσημη και ανεπίσημη. Μετά το 1988, η τέχνη στη Ρωσία αλλάζει σελίδα και κινείται με τους διεθνείς κανόνες της δυτικής αγοράς.
Λίστα καλλιτεχνών:
- PETR BELENOK
- IVAN CHUIKOV
- YEVGENII DYBSKII
- NIKOLAI ESTIS
- EDWARD GOROKHOVSKII
- FRANCISCO INFANTE
- JACQUES IKHMALIAN
- ILYA KABAKOV
- VIACHESLAV KALININ
- BORIS KOCHESHVILI
- DMITRII KRASNOPEVTSEV
- LEV KROPIVNITSKII
- MIKHAIL KULAKOV
- LEONID LAMM
- MALLE LEIS
- IGOR MAKAREVICH
- IRINA NAKHOVA
- VLADIMIR NEMUKHIN
- LEV NUSBERG
- NICHOLAS OVCHINNIKOV
- DMITRII PLAVINSKII
- OSCAR RABIN
- YEVGENII RUKHIN
- SERGEI SHABLAVIN
- IGOR SHELKOVSKII
- MIKHAIL SHVARTSMAN
- EDWARD STEINBERG
- SERGEI SHUTOV
- OLEG TSELKOV
- OLEG VASSILIEV
- IGOR VULOKH
- VLADIMIR YAKOVLEV
- VLADIMIR YANKILEVSKII
- ANATOLII ZHIGALOV
- ANATOLII ZVEREV
Επιμέλεια: Μαρία Τσαντσάνογλου
Χώροι: Μονή Λαζαριστών & Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης