Φωτεινές Σφαίρες - Σκοτεινοί Σταθμοί. Η τέχνη του Solomon Nikritin (1898-1965)
31 Ιανουαρίου - 20 Mαρτίου 2004
Μονή Λαζαριστών
Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης - Συλλογή Κωστάκη, σε συνεργασία με την Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ της Μόσχας, εγκαινίασε το Σαββάτο 31 Ιανουαρίου την πρώτη αναδρομική έκθεση του Ρώσου καλλιτέχνη Σολομών Νικρίτιν (Τσερνιγκόφ Ουκρανίας 1898 - Μόσχα 1965). Πρόκειται για έναν σημαντικό καλλιτέχνη που υπήρξε ιδιαίτερα δημιουργικός στην ύστερη περίοδο της λεγόμενης «ρωσικής πρωτοπορίας» (1920 - 1930) και ανέπτυξε πρωτότυπες εικαστικές θεωρίες.
Παγκόσμια πρώτη
To έργο του Σολομών Νικρίτιν και τα θεωρητικά του κείμενα δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς από τους ιστορικούς τέχνης ενώ ουδέποτε έχει γίνει αναδρομική έκθεση του συγκεκριμένου καλλιτέχνη. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είχε επομένως το εξαιρετικό προνόμιο της πραγματοποίησης της πρώτης διεθνώς αναδρομικής έκθεσης - μονογραφίας του.
Ο Σολομών Νικρίτιν είχε μια μακρά δημιουργική πορεία ως καλλιτέχνης. Σπούδασε στα εργαστήρια του Λεονίντ Παστερνάκ, του Αλεξάντερ Γιάκοβλεφ και της Αλεξάνδρας Έξτερ και υπήρξε ιδρυτικό μέλος σημαντικότατων πρωτοποριακών ομάδων της λεγόμενης δεύτερης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας (ομάδα «Ηλεκτρο-οργανισμός», ομάδα «Προβολισμός», ομάδα «Μέθοδος»). Ήταν επίσης βασικός συνεργάτης του Μουσείου Ζωγραφικής Παιδείας στη Μόσχα. Είχε αναπτύξει μια πρωτότυπη εικαστική θεωρία σχετικά με τη σύνδεση της ζωγραφικής με το θέατρο και τον κινηματογράφο. Βάσει αυτής της θεωρίας περί σύνθεσης των τεχνών, ο καλλιτέχνης επιχείρησε να αποτυπώσει την κίνηση πάνω στον μουσαμά.
Η έκθεση θα επιχειρήσει να αναδείξει τις σημαντικές πτυχές του έργου του με εξίσου πρωτότυπο και δημιουργικό τρόπο. Στα εγκαίνια παρουσιάστηκε από τον Δημοτικό Θίασο Σταυρούπολης «Θεατρικό Εργοτάξιο» σε σκηνοθεσία της Ισαβέλλας Μαρτζοπούλου σύντομη performance, που βασιζόταν στις πρωτότυπες θεωρίες του Νικρίτιν για το «Προβολικό Θέατρο», το οποίο είχε ιδρύσει στη Μόσχα και ήταν διευθυντής και σκηνοθέτης του κατά την περίοδο 1922 - 1925.
Αν και πολλές σειρές ή κύκλοι έργων του Σολομών Νικρίτιν στηρίχτηκαν σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα, η πορεία του Νικρίτιν ειδικά στην ώριμη περίοδό του, βασίστηκε στην κληρονομιά της Πρωτοπορίας και συγχρόνως εξέφραζε τις προσωπικές πεποιθήσεις του καλλιτέχνη, χωρίς να υποχωρεί στην εύκολη αφηγηματική και ρητορική εξύμνηση του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού.
Ο Νικρίτιν και η Συλλογή Κωστάκη
Ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης απέκτησε από τη χήρα του καλλιτέχνη σχεδόν το σύνολο των διασωθέντων έργων του. Σήμερα φυλάσσονται στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 234 έργα του Νικρίτιν (ελαιογραφίες, ακουαρέλες, σχέδια). Πρόκειται για μεγάλων διαστάσεων πίνακες, όπως «Η σύνδεση αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής» - ένα σπανιότατο έργο του 1919, από τα πιο πρώιμα έργα του καλλιτέχνη που έχουν σωθεί - «Η γυναίκα που ουρλιάζει» (1928), «Η γυναίκα που πίνει» (1927-1928), «Άνθρωπος και Σύννεφο» (τέλη δεκαετίας 1920), αλλά και για πολλά σχέδια που καλύπτουν το σύνολο της δημιουργικής του πορείας, των δεκαετιών 1920 - 1950.
Στην Πινακοθήκη «Τρετιακόφ» της Μόσχας φυλάσσεται αντίστοιχος αριθμός έργων που επίσης προέρχονται κατά πλειοψηφία από δωρεά του Έλληνα συλλέκτη. Η έκθεση συμπεριλάμβανε μεγάλο αριθμό έργων της «Τρετιακόφ», η οποία είχε ρόλο συνδιοργανωτή και προτίθεται να φιλοξενήσει την έκθεση στις αίθουσές της τον προσεχή Απρίλιο.
Μαζί με τη σημαντική αυτή έκθεση, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ανέλαβε την έκδοση επιστημονικού καταλόγου σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, ρωσικά και αγγλικά. Στον κατάλογο παρουσιάζεται ανέκδοτο υλικό από το έργο του Σολομών Νικρίτιν που αναφέρεται στη θεωρία του «προβολισμού» και του «ηλεκτρο-οργανισμού». Επίσης δημοσιεύονται άρθρα γνωστών επιστημόνων, όπως του Τζον Μπολτ, της Νικολέττα Μίσλερ, της Νατάλια Αντάσκινα, της Ιρίνα Λεμπέντεβα, της Σαρλότ Ντάγκλας και άλλων σχετικά με το έργο του καλλιτέχνη.
Η έκθεση διοργανώθηκε υπό την εποπτεία των Διευθυντών του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και της Πινακοθήκης Τρετιακόφ, κ.κ. Μιλτιάδη Παπανικολάου και Λίντια Ιόβλεβα. Την επιμέλεια της έκθεσης και του καταλόγου είχε αναλάβει διεθνής επιστημονική επιτροπή, αποτελούμενη από τον διακεκριμένο καθηγητή Τζον Μπολτ, ο οποίος είναι και ο συντονιστής της ομάδας (Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας), την καθηγήτρια Νικολέτα Μίσλερ (Πανεπιστήμιο Ανατολικών Σπουδών, Νάπολι), την Μαρία Τσαντσάνογλου (Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) και την Νατάλια Αντάσκινα (Πινακοθήκη Τρετιακόφ).
Για την πραγματοποίηση της έκθεσης συνεργάστηκαν επίσης, τα Κρατικά Αρχεία Τέχνης και Λογοτεχνίας της Μόσχας που έδωσαν την άδεια για τη χρησιμοποίηση ανέκδοτων κειμένων του Νικρίτιν, το Μουσείο Καλών Τεχνών της πόλης Νίζνι Νόβγκοροντ που έστειλε έναν πίνακα του καλλιτέχνη, το Κρατικό Μουσείο Καλών Τεχνών «Σαβίτσκι» της πόλης Νουκούς στο Ουζμπεκιστάν που έδωσε την άδεια για την αναπαραγωγή δύο σημαντικών ζωγραφικών έργων του Νικρίτιν, τις συγγενείς του καλλιτέχνη, κυρίες Ίζα Μπερντιτσέφσκαγια και Τάνια Φρένκελ από τη Νέα Υόρκη που έστειλαν έργα του Νικρίτιν και στήριξαν την όλη προσπάθεια, τον συλλέκτη Ίγκορ Ντιτσένκο από το Κίεβο που έστειλε ένα σημαντικό έργο του Νικρίτιν από την ιδιωτική του συλλογή.
Η διοργάνωση της πρώτης διεθνώς αναδρομικής έκθεσης ενός σημαντικού καλλιτέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι γεγονός που αυξάνει σημαντικά το κύρος της επιστημονικής δραστηριότητας της χώρας μας στον τομέα των εικαστικών τεχνών.
Η έκθεση εγκαινιάστηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού το Σάββατο 31 Ιανουαρίου 2004, στις 20.00.
Solomon Nikritin
Σύντομο βιογραφικό
Ο Σολομών Μπορίσοβιτς Νικρίτιν γεννήθηκε στο Τσερνιγκόφ της Ουκρανίας το 1898 και σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Κιέβου. Από το 1918 ως το 1920 εργάστηκε στο ατελιέ της Αλεξάντρα Έξτερ στο Κίεβο και υπήρξε μέλος της «Καλλιτεχνικής Λίγκας» στο Κίεβο.
Το 1921 ίδρυσε με τους Αλεξάντρ Λαμπάς, Σεργκέι Λουτσίσκιν, Κλιμέντ Ρέντκο, Μιχαήλ Πλαξίν και Αλεξάντρ Τίσλερ την ομάδα «Ηλεκτροοργανισμός» ενώ την επόμενη χρονιά ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα εργαστήρια Βχουτεμάς της Μόσχας.
Διοργάνωσε εκθέσεις στο Μουσείο Ζωγραφικής Παιδείας της Μόσχας ενώ συμμετείχε και στην Πρώτη έκθεση Ρωσικής Τέχνης στο Βερολίνο το 1922. Την ίδια χρονιά 1922 ιδρύει την ομάδα των «Προβολιστών».
Ταυτόχρονα με τη ζωγραφική, ασχολήθηκε με το θέατρο και ίδρυσε το «Θέατρο των Προβολιστών». Ως σκηνοθέτης έδωσε έμφαση στην πειραματική μελέτη της κίνησης και του ήχου και μελέτησε τη σχέση ζωγραφικής και κινηματογράφου. Η ομάδα των «Προβολιστών» έλαβε μέρος με την ονομασία «Μέθοδος» στην Πρώτη Διαλογική Έκθεση των Ομάδων Δραστικής Επαναστατικής Τέχνης στη Μόσχα το 1924.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ίδρυσε την ομάδα «Πολυρεαλισμός». Στις δεκαετίες 1940 και 1950 ασχολήθηκε με την καλλιτεχνική διαμόρφωση εσωτερικών χώρων και τον σχεδιασμό εκθέσεων.
Πέθανε στη Μόσχα το 1965.