Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Ο ΚΑΖΙΜΙΡ ΜΑΛΕΒΙΤΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ. 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ. ΕΡΓΑ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΩΣΤΑΚΗ ΤΟΥ ΚΜΣΤ

Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μονή Λαζαριστών

Διάρκεια έκθεσης: 19 Μαΐου – 14 Νοεμβρίου 2015

Η έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο» στη Μονή Λαζαριστών, από τις 19 Μαΐου έως τις 10 Οκτωβρίου 2015 θα ταξιδέψει τους επισκέπτες του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην ιστορία της τέχνης των αρχών του 20ου αιώνα στη Ρωσία με οδηγό προσχέδια, πίνακες και αρχειακό υλικό από τη συλλογή Κωστάκη.

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την δημιουργία του «Μαύρου Τετραγώνου», του πιο εμβληματικού έργου της ρωσικής πρωτοπορίας, και την εμφάνιση του κινήματος του σουπρεματισμού, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει έργα και αρχειακό υλικό από την συλλογή Κωστάκη που αναφέρονται στην ιστορική «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10», στο κίνημα του σουπρεματισμού, στους συνοδοιπόρους του Καζιμίρ Μαλέβιτς καθώς και στον εκπαιδευτικό ρόλο του καλλιτέχνη. Έργα της συλλογής Κωστάκη του ΚΜΣΤ ταξίδεψαν σε διεθνείς εκθέσεις στο Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (19.10.2013 – 2.2.2014), την TATE Modern (15.07-26.10.2014) και την White Chapel Gallery (15.01-6.04.2015) στο Λονδίνο και με τον τρόπο αυτό το ΚΜΣΤ συμμετείχε σε αντίστοιχες επετειακές διοργανώσεις αφιερωμένες στον Μαλέβιτς.

Η έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο» εντάσσεται στο κεντρικό πρόγραμμα της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, και θα πλαισιωθεί από παράλληλο πρόγραμμα ξεναγήσεων, μαθημάτων, εργαστηρίων και περφόρμανς.

Επιμέλεια: Μαρία Τσαντσάνογλου, ιστορικός τέχνης - διευθύντρια το ΚΜΣΤ
Βοηθοί Επιμελητές ΚΜΣΤ: Δόμνα Γούναρη, Αγγελική Χαριστού
Η ιστορική «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10» και ο Καζιμίρ Μαλέβιτς με αφορμή την έκθεση στο ΚΜΣΤ.

Στις 19 Δεκεμβρίου του 1915 εγκαινιάστηκε στην Πετρούπολη η «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10», με διοργανωτή τον καλλιτέχνη Ιβάν Πούνι, στον εκθεσιακό χώρο της Ναντιέζντα Ντομπίτσινα, με διάρκεια έναν μήνα. H έκθεση είναι σημαντική στην ιστορία της τέχνης καθώς σε αυτήν ο Καζιμίρ Μαλέβιτς πρωτοπαρουσίασε σε δύο τοίχους το κίνημα του Σουπρεματισμού με πίνακες που αποτελούνταν από γεωμετρικές χρωματικές φόρμες και δήλωναν μια νέα αισθητική και φιλοσοφική προσέγγιση σχετικά με τον ρεαλισμό στην τέχνη, την αποτύπωση της αθέατης πλευράς της ζωής, την μη-αντικειμενικότητα, το σημείο μηδέν της ζωγραφικής καθώς και την υπεροχή της φόρμας και του χρώματος πάνω από κάθε άλλο συστατικό στοιχείο της ζωγραφικής. Στην γωνία ανάμεσα στους δύο τοίχους ο καλλιτέχνης τοποθέτησε, σαν θρησκευτική εικόνα, το «Μαύρο Τετράγωνο», έναν από τους πλέον πιο γνωστούς πίνακες (λάδι σε μουσαμά, 79,5 х 79,5 εκ., Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα) που αποτελεί έκτοτε το πιο εμβληματικό έργο της περιόδου της ρωσικής πρωτοπορίας και ένα από τα σημαντικότερα έργα του μοντερνισμού.
Στη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ φυλάσσεται μεγάλος αριθμός σχεδίων και πινάκων που σχετίζονται άμεσα με την «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10» και συγκεκριμένα προσχέδια έργων, ολοκληρωμένοι πίνακες που είχαν παρουσιαστεί στην έκθεση καθώς και πλούσιο αρχειακό υλικό, όπως ο τετρασέλιδος κατάλογος της έκθεσης, το ειδικό φυλλάδιο που εξέδωσε για τις ανάγκες της έκθεσης ο Βλαντίμιρ Τάτλιν, άρθρα εφημερίδων, επιστολές της Όλγας Ρόζανοβα και καρτ-ποστάλ της Λιουμπόβ Ποπόβα με αναφορές στην έκθεση, φωτογραφίες κ.ά. Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο» κατέχει το «Μαύρο Ορθογώνιο» του Μαλέβιτς από την συλλογή Κωστάκη, το οποίο αποκαλύπτει ίχνη άλλου προγενέστερου ζωγραφικού πίνακα, γεγονός που μας βοηθάει σήμερα να το χρονολογήσουμε ως ένα από τα πρώτα έργα σουπρεματιστικής ζωγραφικής.

Malevich Kazimir / Μαλέβιτς Καζιμίρ
Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς είναι ένας από τους πλέον πολυδιάστατους και ριζοσπαστικούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας που στη δημιουργική του πορεία πέρασε από τον ιμπρεσιονισμό και τον συμβολισμό των αρχών του 20ου αιώνα, συνδέθηκε στη συνέχεια με τον κυβοφουτουρισμό και επηρεάστηκε από την «υπέρλογη γλώσσα» των Ρώσων φουτουριστών, την γλώσσα που έχει αποκτήσει δικό της πρωτογενές νόημα με βάση όχι τη γνώση αλλά την αίσθηση και την εμπειρία, για να αναπτύξει, τέλος, την δική του θεωρία περί μη-αντικειμενικής ζωγραφικής που της έδωσε το όνομα «σουπρεματισμός».
Ο Καζιμίρ Σεβερίνοβιτς Μαλέβιτς γεννήθηκε στο Κίεβο το 1878 και πέθανε στο Λένινγκραντ το 1935. Υπήρξε κορυφαία φυσιογνωμία της ρωσικής πρωτοπορίας, με πλούσια εικαστική παραγωγή και εκτενές θεωρητικό έργο. Παρακολούθησε τα πρώτα του μαθήματα στη Σχολή Σχεδίου του Κιέβου (1895-1896) και το 1904 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου γνωρίζεται με τον ζωγράφο Ιβάν Κλιούν. Από το 1907 παρουσιάζει έργα του σε εκθέσεις της "Ένωσης Καλλιτεχνών της Μόσχας", ενώ από το 1910 συμμετέχει συστηματικά σε εκθέσεις της πρωτοπορίας, όπως είναι ο "Βαλές Καρό" (1910), η "Ουρά Γαϊδάρου" (1912), ο "Στόχος" (1913). Το 1913 συνεργάστηκε με τον Μιχαήλ Ματιούσιν και τον Αλεξέι Κρουτσόνιχ για την παραγωγή της φουτουριστικής όπερας "Νίκη επί του Ήλιου", για την οποία σχεδίασε τα σκηνικά και κοστούμια. Έπειτα από μια περίοδο πειραματισμών πάνω στις αρχές του Κυβοφουτουρισμού και του Υπέρλογου Ρεαλισμού, καθώς επίσης και με τη δημιουργία μιας μικρής σειράς έργων που χαρακτηρίστικαν ως αλογιστικά, ο Μαλέβιτς παρουσιάζει για πρώτη φορά σουπρεματιστικά έργα στην "Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση Ζωγραφικής: 0,10" (Πετρούπολη, 1915-1916), εισηγούμενος ένα νέο ρεύμα στη ζωγραφική, το οποίο υποστηρίζει θεωρητικά με το δοκίμιό του "Από τον Κυβισμό και τον Φουτουρισμό στον Σουπρεματισμό: Ο Νέος Χρωματικός Ρεαλισμός". Μαζί με καλλιτέχνες όπως η Λιουμπόβ Ποπόβα, ο Ιβάν Κλιούν, η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, η Όλγα Ροζανόβα κ.ά. οργάνωσε την ομάδα "Σουπρέμους" (1916-1917) και δημιούργησαν το ομώνυμο περιοδικό, που ωστόσο δεν εκδόθηκε. Το 1918 διορίζεται καθηγητής στα ΣΒΟΜΑΣ και το 1919 ξεκινά να διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Βιτέμπσκ, όπου αντικατέστησε τον διευθυντή Μαρκ Σαγκάλ έπειτα από σύγκρουση μεταξύ τους σε φιλοσοφικό επίπεδο. Στο Βιτέμπσκ οργανώνει την ομάδα "Ούνοβις" (Επιβεβαιωτές της Νέας Τέχνης) με σκοπό την προώθηση του Σουπρεματισμού σε θεωρία και πρακτική, ενώ σύντομα ιδρύονται παραρτήματα της ομάδας και σε άλλες πόλεις. Το 1919-1920 πραγματοποιεί ατομική έκθεση με τον τίτλο "Κ.Σ. Μαλέβιτς. Το μονοπάτι από τον Ιμπρεσσιονισμό στον Σουπρεματισμό" στη Μόσχα. Το 1922 εγκαθίσταται με την ομάδα του στην Πετρούπολη και διευθύνει το Φορμαλιστικό - Τεχνικό Τμήμα του ΙΝΧΟΥΚ. Στο διάστημα αυτό δημιουργεί και τα σουπρεματιστικά αρχιτεκτονικά μοντέλα του, ενώ συγγράφει και εκδίδει τις θεωρητικές του πραγματείες περί Σουπρεματισμού. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 η ζωγραφική του στρέφεται σε ρεαλιστική κατεύθυνση και χαρακτηρίζεται μετα-σουπρεματιστική.

Παράλληλα με την έκθεση «Ο Μαλέβιτς και οι μαθητές του» παρουσιάζονται έργα δύο σύγχρονων καλλιτεχνών, του Mischa Kuball και του Αντώνη Πίττα, που συνδιαλέγονται με την ρωσική πρωτοπορία. Μέχρι 30/9

Ο Mischa Kuball παρουσιάζει μια σειρά φωτογραφιών 100 x 100 εκ. με τίτλο «Utopia Black Square” (2001) που συνδέονται άμεσα με το αφιέρωμα στο «Μαύρο Τετράγωνο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς. Ο καλλιτέχνης αναφέρει για την σειρά αυτή:

To 1915 o Μαλέβιτς ολοκλήρωσε την πρώτη παραλλαγή του Μαύρου Τετραγώνου, ενός έργου που έχει τη μορφή διακήρυξης και έκτοτε το έργο αυτό αντιμετωπίστηκε με ποικίλους τρόπους. Για μένα αποτελεί κυρίως το υπερβατικό συστατικό που βρίσκεται πέρα από την υλική αναπαράσταση της Ενέργειας ή της Ισχύος ή… Μέχρι και στις μέρες μας το έργο αυτό δεν έχει χάσει την αινιγματική και συμβολική του αξία. Η σειρά των φωτογραφικών ντοκουμέντων που παρουσιάζουν την τοποθέτηση χεριών σε έργα τέχνης, σαν να τονίζουν την ανθρώπινη κλίμακα, επιχειρεί να υπογραμμίσει την σχέση ανάμεσα στην Ουτοπία και τον καθημερινό κόσμο.

Στις 16 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο του 4ου Φεστιβάλ Περφόρμανς της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης, ο Mischa Kuball θα παρουσιάσει μια περφόρμανς αφιερωμένη στο Μαύρο Τετράγωνο.

Το έργο του υποστηρίχθηκε από το IFA, Γερμανία και από το Goethe Institute της Θεσσαλονίκης.

Ο Αντώνης Πίττας στο έργο του «Handle Them» (1915) παρεμβαίνει στην συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ και συγκεκριμένα στα έργα δύο καλλιτεχνών, της Λιουμπόβ Ποπόβα και του Γκούσταβ Κλούτσις τοποθετώντας τον καλλιτέχνη στον ρόλο του επιμελητή.

Ο Πίττας ασχολείται με το κονστρουκτιβιστικό έργο της Λιουμπόβ Ποπόβα (1889–1924) και του Γκουστάβ Κλούτσις (1895–1938). Το έργο και των δυο καλλιτεχνών είναι βαθειά ριζωμένο στη Ρωσική Επανάσταση, εφόσον αρκετά από τα σχέδια και τα φωτομοντάζ τους λειτούργησαν ως προπαγανδιστικά μέσα. Οι περιπτώσεις της Ποπόβα και του Κλούτσις αποτελούν τυπικό παράδειγμα για τους περισσότερους καλλιτέχνες οι οποίοι υποστήριξαν την Επανάσταση, ελισσόμενοι αφενός μεταξύ της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της δημόσιας εκτίμησης και αφετέρου των απαιτήσεων και των καταστολών της νέας πολιτικής τάξης.

Ο Πίττας, για τον οποίο το θέμα του πολιτικού βανδαλισμού συνιστά ακόμη ένα θέμα που του κινεί την περιέργεια, διερευνά τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην εξερεύνηση και την αποδόμηση στον τρόπο που διαχειρίζεται τα έργα τέχνης τεκμηριώνοντάς τα με μια σειρά φωτογραφιών σε πολλές από τις οποίες τα χέρια του κυριολεκτικά αγγίζουν τις απροστάτευτες επιφάνειες των συνθέσεων του Κλούτσις και της Ποπόβα.

Το έργο εντάσσεται στην κεντρική έκθεση της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης που τιτλοφορείται «Από την Απαισιοδοξία της Νόησης στην Αισιοδοξία της Πράξης», σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου.